XXIII. ...] 8. Ac sic ergo alia die transiens mare perueni Constantinopolim, agens Christo Deo nostro gratias, quod michi indignae et non merenti praestare dignatus est tantam gratiam, id est ut non solum uoluntatem eundi, sed et facultatem perambulandi, quae desiderabam, dignatus fuerat praestare et reuertendi denuo Constantinopolim.
9. Ubi cum uenissem, per singulas ecclesias uel apostolos nec non et per singula martyria, quae ibi plurima sunt, non cessabam Deo nostro Iesu gratias agere, qui ita super me misericordiam suam praestare dignatus fuerat.
10. De quo loco, domnae, lumen meum, cum haec ad uestram affectionem darem, iam propositi erat in nomine Christi Dei nostri ad Asiam accedendi, id est Efesum, propter martyrium sancti et beati apostoli Iohannis gratia orationis. Si autem et post hoc in corpo fuero, si qua praeterea loca cognoscere potuero, aut ipsa praesens, si Deus fuerit praestare dignatus, uestrae affectioni referam aut certe, si aliud animo sederit, scriptis nuntiabo. Vos tantum, dominae, lumen meum, memores mei esse dignamini, siue in corpore siue iam extra corpus fuero.
XXIV. 1. Ut autem sciret affectio uestra, quae operatio singulis diebus cotidie in locis sanctis habeatur, certas uos facere debui, sciens, quia libenter haberetis haec cognoscere. Nam singulis diebus ante pullorum cantum aperiuntur omnia hostia Anastasis et descendent omnes monazontes et par thene, ut hic dicunt, et non solum hii, sed et laici praeter, uiri aut mulieres, qui tamen uolunt maturius uigilare. Et ex ea hora usque in luce dicuntur ymni et psalmi responduntur, similiter et antiphonae: et cata singulos ymnos fit oratio. Nam presbyteri bini uel terni, similiter et diacones, singulis diebus uices habent simul cum monazontes, qui cata sin gulos ymnos uel antiphonas orationes dicunt.
2. Iam autem ubi ceperit lucescere, tunc incipiunt matutinos ymnos dicere. Ecce et superuenit episcopus eum clero et statim in greditur intro spelunca et de intro cancellos primum dicet orationem pro omnibus: commemorat etiam ipse nomina, quorum uult, sic benedicet cathecuminos. Item dicet oratio nem et benedicet fideles. Et post hoc exeunte episcopo de intro cancellos omnes ad manum ei accedunt, et ille eos uno et uno benedicet exiens iam, ac sic fit missa iam luce.
3. Item
hora sexta denuo descendent omnes similiter ad Anastasim
et dicuntur psalmi et antiphonae, donec commonetur epi scopus; similiter descendet et non sedet, sed
statim intrat
intra cancellos intra Anastasim, id est intra speluncam, ubi
et mature, et inde similiter primum facit orationem, sic benedicet fideles, et sic exiens de 4. Hora autem decima,
quod appellant hic licinicon, nam
nos dicimus lucernare, similiter se omnis multitudo colliget
ad Anastasim, incenduntur omnes candelae et cerei et fit
lumen infinitum. Lumen autem de foris non affertur, sed de
spelunca interiori eicitur, ubi noctu ac die semper lucerna
lucet, id est de intro cancellos. Dicuntur etiam psalmi lu cernares, sed et antiphonae diutius. Ecce et
commonetur
episcopus et descendet et sedet susum, nec non etiam et
presbyteri sedent locis suis, dicuntur ymni uel antiphonae.
5. Et ad ubi perdicti fuerint
iuxta consuetudinem, lebat se episcopus et stat ante cancellum, id est ante speluncam, et unus
ex diaconibus facit commemorationem singulorum, sicut solet
esse consuetudo. Et diacono dicente singulorum nomina semper pisinni plurimi stant respondentes
semper: kyrie eleyson
(quod dicimus nos: miserere Domine), qorum uoces infinitae sunt.
6.
Et at ubi diaconus perdixerit omnia, quae dicere habet, dicet orationem
primum episcopus et
orat pro omnibus; et sic orant omnes, tam fideles quam et cathecumini simul. Item mittet uocem
diaconus, ut unusquisque,
quomodo stat, cathecuminus inclinet caput; et sic dicet episcopus stans benedictionem super
cathecuminos. Item fit
oratio et denuo mittet diaconus uocem et commonet, ut
unusquisque stans fidelium inclinent capita sua; item benedicet fideles episcopus et sic fit missa
Anastasi.
7. Et incipient episcopo ad
manum accedere singuli. Et postmodum de
Anastasim usque ad Crucem 8. Septima autem
die, id est dominica die, ante pullorum cantum colliget se omnis
multitudo, quecumque esse potest in eo loco, ac si per pascha in
basilica, quae est loco iuxta Anastasim, foras tamen, ubi luminaria pro hoc
ipsud pendent. Dum enim uerentur, ne ad pullorum cantum non occurrant,
antecessus ueniunt et ibi sedent. Et dicuntur ymni nec non
et antiphonae, et fiunt orationes cata singulos ymnos uel
antiphonas. Nam et presbyteri et diacones semper parati sunt
in eo loco ad uigilias propter multitudinem, quae se colliget.
Consuetudo enim talis est, ut ante pullorum cantum loca
sancta non aperiantur.
9. Mox autem primus
pullus cantauerit, statim descendet episcopus et intrat intro speluncam
ad Anastasim. Aperiuntur hostia omnia et intrat omnis multitudo ad Anastasim, ubi iam luminaria
infinita lucent, et
quemadmodum ingressus fuerit populus, dicet psalmum quicumque de presbyteris et respondent
omnes; post hoc fit
oratio. Item dicit psalmum quicumque de diaconibus, similiter fit oratio, dicitur et tertius psalmus a
quocumque clerico,
fit et tertio oratio et commemoratio omnium.
10. Dictis
ergo his tribus psalmis et factis orationibus tribus ecce etiam
thiamataria inferuntur intro spelunca Anastasis, ut tota basilica Anastasis repleatur odoribus. Et tunc
ubi stat episcopus
intro cancellos, prendet euangelium et accedet ad hostium et
leget resurrectionem Domini episcopus ipse. Quod cum ceperit legi, tantus rugitus et mugitus fit
omnium hominum et
tantae lacrimae, ut quamuis durissimus possit moueri in lacrimis Dominum pro nobis tanta
sustinuisse.
11. Lecto ergo
euangelio exit episcopus et ducitur cum ymnis ad Crucem
et omnis populus cum illo. Ibi denuo dicitur unus psalmus et
fit oratio. Item benedicit fideles et fit missa. Et exeunte episcopo omnes ad manum accedunt.
12. Mox autem recipit
se episcopus in domum suam, et iam ex illa hora reuertuntur
omnes monazontes ad Anastasim et psalmi dicuntur et antiphonae usque ad lucem et cata singulos
psalmos uel antiphonas fit oratio: uicibus enim quotidie presbyteri et diacones uigilant ad Anastasim
cum populo. De laicis etiam,
uiris aut mulieribus, si qui uolunt, usque ad lucem loco sunt,
si qui nolunt, reuertuntur in domos suas et reponent se dormito.
XXV. 1. Cum luce autem,
quia dominica dies est, et proceditur in ecclesia maiore, quam fecit Constantinus, quae
ecclesia in Golgotha est post Crucem, et fiunt omnia secundum
consuetudinem, qua et ubique fit die dominica. Sane quia hic
consuetudo sic est, ut de omnibus presbyteris, qui sedent, quanti uolunt,
praedicent, et post illos omnes episcopus praedicat, quae praedicationes
propterea semper dominicis diebus fiunt, ut semper erudiatur populus in
scripturis et in Dei dilectione: quae praedicationes dum dicuntur,
grandis mora fit, ut fiat missa ecclesiae, et ideo ante quartam horam aut
forte quintam missa 2. At ubi
autem missa facta fuerit
ecclesiae iuxta consuetudinem, qua et ubique fit, tunc de ecclesia
monazontes cum ymnis ducunt episcopum usque ad Anastasim. Cum autem
coeperit episcopus uenire cum ymnis, aperiuntur omnia hostia de basilica
Anastasis, intrat omnis populus, fidelis tamen, nam cathecumini non.
3. Et at ubi intrauerit
populus, intrat episcopus et statim ingreditur intra
cancellos martyrii speluncae. Primum aguntur gratiae Deo, et sic fit
orationem pro omnibus; postmodum mittet uocem diaconus, ut inclinent
capita sua omnes, quomodo stant, et sic benedicet eos episcopus stans
intra cancellos interiores et postmodum egeditur.
4. Egredienti autem
episcopo omnes ad manum accedent. Ac sic est, ut prope usque ad quintam
aut sextam horam protraitur missa. Item et ad lucernare similiter fit
iuxta consuetudinem cotidianam. Haec ergo consuetudo singulis diebus ita
per totum annum custoditur, exceptis diebus sollemnibus, quibus et ipsis
quemadmodum fiat infra annotauimus.
5. Hoc autem inter omnia
satis
praecipuum est, quod faciunt, ut psalmi uel antiphonae apti semper
dicantur, tam qui nocte dicuntur, tam qui contra mature, tam etiam qui
per diem uel sexta aut nona uel ad lucernare semper ita apti et ita
rationabiles, ut ad ipsum rem pertineant, quae agitur.
6 . Et cum toto
anno semper dominica die in ecclesia maiore procedatur, id est quae in
Golgotha est, id est post Crucem, quam fecit
Constantinus, una tantum die dominica, id est quinquagesimarum per pentecosten, in Syon
proceditur, sicut infra
annotatum inuenietis, sic tamen in Syon, ut, antequam
sit hora tertia, illuc eatur, fiat primum missa in ecclesiam
maiorem...
Benedictus, qui uenit in nomine Domine et cetera, quae
secuntur. Et quoniam pro monazontes, qui pedibus uadent,
necesse est lenius iri: ac sic peruenitur in Ierusolima ea hora,
qua incipit homo hominem posse cognoscere, id est prope
luce, ante tamen quam lux fiat.
7. Ubi cum peruentum
fuerit, statim sic in Anastase ingreditur episcopus et omnes
cum eo, ubi luminaria iam supra modo lucent. Dicitur ergo
ibi unus psalmus, fit oratio, benedicuntur ab episcopo pri mum cathecumini, item fideles. Recipit se
episcopus et uadent
se unusquisque ad ospitium suum, ut se resumant. Mona zontes autem usque ad lucem ibi sunt et
ymnos dicunt.
8. At ubi autem
resumpserit se populus, hora incipiente secunda colligent se omnes in ecclesia maiore, quae est in
Gol gotha. Qui autem ornatus sit illa die ecclesiae uel Anastasis
aut Crucis aut in Bethleem, superfiuum fuit scribi. Ubi extra
aurum et gemmas aut sirico nichil aliud uides; nam et si uela
uides, auroclaua oleserica sunt, si cortinas uides, similiter
auroclaue oleserica sunt. Ministerium autem omne genus
aureum gemmatum profertur illa die. Numerus autem uel
ponderatio de ceriofalis uel cicindelis aut lucernis uel diuerso
ministerio nunquid uel extimari aut scribi potest?
9. Nam
quid dicam de ornatu fabricae ipsius, quam Constantinus
sub praesentia matris suae, in quantum uires regni sui habuit,
honorauit auro, musiuo et marmore pretioso, tam ecclesiam
maiorem quam Anastasim uel ad Crucem uel cetera loca
sancta in Ierusolima?
10. Sed ut redeamus ad
rem, fit ergo
prima die missa in ecclesia maiore, quae est in Golgotha. Et
quoniam dum praedicant uel legent singulas lectiones uel
dicunt ymnos, omnia tamen apta ipsi diei, et inde postmomodum cum missa ecclesiae facta fuerit,
hitur cum ymnis ad Anastasim iuxta
consuetudinem: ac sic fit missa
forsitan sexta hora.
11. Ipsa autem die
similiter et ad lucernare
iuxta consuetudinem cotidianam fit. Alia denuo die similiter
in ipsa ecclesia proceditur in Golgotha, hoc idem et tertia die.
Per triduo ergo haec omnis laetitia in ecclesia, quam fecit
Constantinus, celebratur usque ad sextam. Quarta die in
Eleona, id est in ecclesia, quae est in monte Oliueti, pulchra
satis, similiter omnia ita ornantur et ita celebrantur ibi quinta
die in Lazariu, quod est ab Ierusolima forsitan ad milie quingentos passus, sexta die in Syon, septima
die in Anastase,
octaua die ad Crucem. Ac sic ergo per octo dies haec omnis
laetitia et is hornatus celebratur in omnibus locis sanctis,
quos superius nominaui.
12. In Bethleem autem
per totos
octo dies cotidie is ornatus est ipsa laetitia celebratur a presbyteris
et ab omni clero ipsius loci et a monazontes, qui in ipso loco deputati
sunt. Nam et illa hora, qua omnes nocte in Ierusolima reuertuntur cum
episcopo, tunc loci ipsius monachi, quicumque sunt, usque ad lucem in
ecclesia in Bethleem peruigilant ymnos seu antiphonas dicentes, quia episcopum necesse est hos dies
semper in Ierusolima tenere. Pro
sollemnitate autem et laetitia ipsius diei infinite turbae se
undique colligent in Ierusolima, non solum monazontes, sed
et laici, uiri aut mulieres.
XXVI.
Sane
quadragesimae de epiphania ualde cum summo honore hic celebrantur. Nam eadem die processio est
in
Anastase, et omnes procedunt et ordine suo aguntur omnia
cum summa laetitia ac si per pascha. Praedicant etiam omnes presbyteri
et sic episcopus semper de eo loco tractantes euangelii, ubi quadragesima
die tulerunt Dominum in templo Ioseph et Maria et uiderunt eum Symeon uel
Anna prophetissa, filia Fanuhel, et de uerbis eorum, quae dixerunt uiso
Domino, uel de oblatione ipsa, qua optulerunt parentes. Et postmodum
celebratis omnibus per ordinem, quae consuetudinis sunt, aguntur sacramenta et sic fit missa.
XXVII.
1. Item dies paschales cum uenerint, celebrantur sic. Nam sicut apud nos quadragesimae ante pascha ad tenduntur, ita hic octo septimanas
attenduntur ante pascha.
Propterea autem octo septimane attenduntur, quia dominicis
diebus et sabbato non ieiunantur excepta una die sabbati,
qua uigiliae paschales sunt et necesse est ieiunari; extra ipsum
ergo diem penitus nunquam hic toto anno sabbato ieiunatur.
Ac sic ergo de octo septimanis deductis octo diebus dominicis
et septem sabbatis, quia necesse est una sabbati ieiunari, ut
superius dixi, remanent dies quadraginta et unum, qui ieiu nantur, quod hic appellant eortae, id est
quadragesimas.
2. Singuli autem dies
singularum ebdomadarum aguntur sic,
id est ut die dominica de pullo primo legat episcopus intra
Anastase locum resurrectionis Domini de euangelio, sicut et
toto anno dominicis diebus fit, et similiter usque ad lucem
aguntur ad Anastasem et ad Crucem, quae et toto anno dominicis diebus fiunt.
3. Postmodum mane sicut
et semper
dominica die proceditur et aguntur, quae dominicis diebus
consuetudo est agi, in ecclesia maiore, quae appellatur Martyrio, quae est in Golgotha post Crucem.
Et similiter missa de
ecclesia facta ad Anastase itur cum ymnis, sicut semper dominicis diebus fit. Haec ergo dum
aguntur, facit se hora quin ta; lucernare hoc idem hora sua fit sicut semper ad Anastasem et ad
Crucem, sicut et singulis locis sanctis fit: dominica
enim die nona 4. Item secunda feria
similiter de
pullo primo ad Anastasem itur sicut et toto anno, et aguntur
usque ad mane, que semper. Denuo ad tertia itur ad Anastasim et aguntur, quae toto anno ad sextam
solent agi, quoniam in diebus quadragesimarum et hoc additur, ut et ad
tertiam eatur. Item ad sextam et nonam et lucernare ita
aguntur, sicut consuetudo est per totum annum agi semper
in ipsis locis sanctis.
5. Similiter et tertia feria
similiter
omnia aguntur sicut et secunda feria. Quarta feria autem similiter itur de noctu ad Anastase et
aguntur ea, quae semper,
usque ad mane; similiter et ad tertiam et ad sexta; ad nonam
autem, quia consuetudo est semper, id est toto anno, quarta
feria et sexta feria ad nona in Syon procedi, quoniam in istis
locis, excepto si martirorum dies euenerit, semper quarta et
sexta feria etiam et a cathecuminis ieiunatur: et ideo ad
nonam in Syon proceditur. Nam si fortuito in quadragesimis
martyrorum dies euenerit quarta feria aut sexta feria, atque
ad nona in Syon proceditur.
6. Diebus uero quadragesi
marum, ut superius dixi, quarta feria ad nona in Sion proceditur iuxta consuetudinem totius anni et
omnia aguntur,
quae consuetudo est ad nonam agi, praeter oblatio. Nam ut
semper populus discat legem, et episcopus et presbyter prae-
dicant assidue. Cum autem facta fuerit missa, inde cum ymnis
populus deducet episcopum usque ad Anastasem; inde sic
uenitur, ut, cum intratur in Anastase, iam et hora lucernari
sit; sic dicuntur ymni et antiphonae, fiunt orationes et fit
missa lucernaris in Anastase et ad Crucem.
7. Missa autem
lucernari in isdem diebus, id est quadragesimarum, serius fit
semper quam per toto anno. Quinta feria autem similiter
omnia aguntur sicut secunda feria et tertia feria. Sexta feria
autem similiter omnia aguntur sicut quarta feria, et similiter
ad nonam in Syon itur et similiter inde cum ymnis usque ad
Anastase adducetur episcopus. Sed sexta feria uigiliae in
Anastase celebrantur ab ea hora, qua de Sion uentum fuerit
cum ymnis, usque in mane, id est de hora lucernarii, quemadmodum intratum fuerit in alia die mane,
id est sabbato.
Fit autem oblatio in Anastase maturius, ita ut fiat missa
ante solem.
8. Tota autem nocte
uicibus dicuntur psalmi
responsorii, uicibus antiphonae, uicibus lectiones diuersae,
quae omnia usque in mane protrahuntur. Missa autem, quae
fit sabbato ad Anastase, ante solem fit, hoc est oblatio,
ut ea hora, qua incipit sol procedere, et missa in Anastase
facta sit. Sic ergo singulae septimanae celebrantur quadragesimarum.
9. Quod autem dixi,
maturius fit missa sabbato, id est ante solem, propterea fit, ut citius absoluant hi,
quos dicunt hic ebdomadarios. Nam talis consuetudo est hic
ieiuniorum in quadragesimis, ut hi, quos appellant ebdomadarios, id est qui faciunt septimanas,
dominica die, quia hora
quinta fit missa, ut manducent. Et quemadmodum prandiderint dominica die, iam non manducant
nisi sabbato mane,
mox communicauerint in Anastase. Propter ipsos ergo, ut
citius absoluant, ante sole fit missa in Anastase sabbato.
Quod autem dixi, propter illos fit missa mane, non quod illi
soli communicent, sed omnes communicant, qui uolunt eadem die in Anastase communicare.
XXVIII. 1.
Ieiuniorum enim consuetudo hic talis est in
quadragesimis, ut alii, quemadmodum manducauerint dominica die post missa, id est hora quinta aut
sexta, iam non
manducent per tota septimana nisi sabbato ueniente post
missa Anastasis hi, qui faciunt ebdomadas.
2. Sabbato
autem quod manducauerint mane, iam nec sera manducant,
sed ad aliam diem, id est dominica, prandent post missa
ecclesiae hora quinta uel plus et postea iam non manducant
nisi sabbato ueniente, sicut superius dixi.
3. Consuetudo
enim hic talis est, ut omnes, qui sunt, ut hic dicunt, aputactite, uiri uel feminae, non solum diebus
quadragesimarum,
sed et toto anno, qua manducant, semel in die manducant.
Si qui autem sunt de ipsis aputactites, qui non possunt facere
integras septimanas ieiuniorum, sicut superius diximus, in
totis quadragesimis in medio quinta feria cenant. Qui autem
nec hoc potest, biduanas facit per totas quadragesimas; qui
autem nec ipsud, de sera ad seram manducant.
4. Nemo
autem exigit, quantum debeat facere, sed unusquisque ut
potest id facit; nec ille laudatur, qui satis fecerit, nec ille
uituperatur, qui minus. Talis est enim hic consuetudo. Esca
autem eorum quadragesimarum diebus haec est, ut nec panem, qui delibari non potest, nec oleum
gustent, nec aliquid,
quod de arboribus est, sed tantum aqua et sorbitione modica
de farina. Quadragesimarum sic fit, ut diximus.
XXIX. 1. Et completo earum
septimanarum uigiliae in
Anastase sunt de hora lucernarii sexta feria, qua de Syon
uenitur cum psalmis, usque in mane sabbato, qua oblato fit
in Anastase. Item secunda septimana et tertia et quarta et
quinta et sexta similiter fiunt ut prima de quadragesimis.
2. Septima autem
septimana cum uenerit, id est quando iam
due superant cum ipsa, ut pascha sit, singulis diebus omnia
quidem sic aguntur sicut et ceteris septimanis quae trans-
ierunt; tantummodo quod uigiliae, quae in iliis sex septimanis in Anastase factae sunt, septima autem
septimana, id
est sexta feria, in Syon fiunt uigiliae iuxta consuetudinem
ea, qua in Anastase factae sunt per sex septimanas. Dicuntur autem totis uigiliis apti psalmi semper
uel antiphonae
tam loco quam diei.
3. At ubi autem ceperit se
mane facere
sabbato illucescente, offeret episcopus et facit oblationem
mane sabbato. Iam ut fiat missa, mittit uocem archidiaconus et dicit: 'Omnes hodie hora septima in
Lazario parati
simus'. Ac sic ergo cum ceperit se hora septima facere, omnes
ad Lazarium ueniunt. Lazarium autem, id est Bethania, est
forsitan secundo miliario a ciuitate.
4. Euntibus autem de
Ierusolima in Lazarium forsitan ad quingentos passus de eodem loco ecclesia est in strata in eo loco,
in quo occurrit
Domino Maria, soror Lazari. Ibi ergo cum uenerit episcopus,
occurrent illi omnes monachi, et populus ibi ingreditur, dicitur unus ymnus et una antiphona et
legitur ipse locus de
euangelio, ubi occurrit soror Lazari Domino. Et sic facta
oratione et benedictis omnibus inde iam usque ad Lazarium
cum ymnis itur.
5. In Lazario autem cum
uentum fuerit,
ita se omnis multitudo colligit, ut non solum ipse locus, sed
et campi omnes in giro pleni sint hominibus. Dicuntur ymni
etiam et antiphonae apti ipsi diei et loco; similiter et lectiones
apte diei, quaecumque leguntur. Iam autem, ut fiat missa,
denuntiatur pascha, id est subit presbyter in altiori loco et
leget illum locum, qui scriptus est in euangelio: Cum venisset,
Iesus in Bethania ante sex dies paschae et cetera. Lecto ergo
eo loco et annuntiata pascha fit missa.
6. Propterea autem
ea die hoc agitur, quoniam, sicut in euangelio scriptum est,
ante sex dies paschae factum hoc fuisset in Bethania; de
sabbato enim usque in quinta feria, qua post cena noctu
comprehenditur Dominus, sex dies sunt. Reuertuntur ergo
omnes ad ciuitatem rectus ad Anastase et fit lucernare iuxta
consuetudinem.
XXX. 1. Alia ergo die,
id est dominica, qua intratur in
septimana paschale, quam hic appellant septimana maior,
celebratis de pullorum cantu his, quae consuetudinis sunt in
Anastase uel ad Crucem usque ad mane agi: die ergo dominica mane proceditur iuxta consuetudinem
in ecclesia maiore, quae appellatur Martyrium. Propterea autem Martyrium appellatur, quia in
Golgotha est, id est post Crucem,
ubi Dominus passus est, et ideo Martyrio.
2. Cum ergo
celebrata fuerint omnia iuxta consuetudinem in ecclesia maiore, et antequam fiat missa, mittet
uocem archidiaconus et
dicit primum: 'Ista septimana omne, id est 3. Facta ergo
missa in ecclesia maiore, id est ad Martyrium, deducitur episcopus cum ymnis ad Anastase, et ibi
completis, quae consuetudo est diebus dominicis fieri in Anastase post missa
Martyrii, et iam unusquisque hiens ad domum suam festinat
manducare, ut hora inquoante septima omnes in ecclesia
parati sint, quae est in Eleona, id est in monte oliueti, ubi
est spelunca illa, in qua docebat Dominus.
XXXI. 1. Hora ergo
septima omnis populus ascendet in
monte oliueti, id est in Eleona, in ecclesia; sedet episcopus,
dicuntur ymni et antiphonae apte diei ipsi uel loco, lectiones
etiam similiter. Et cum ceperit se facere hora nona, subitur
cum ymnis in Inbomon, id est in eo loco, de quo ascendit
Dominus in caelis, et ibi seditur; nam omnis populus semper
praesente episcopo iubetur sedere, tantum quod diacones soli
stant semper. Dicuntur et ibi ymni uel antiphonae aptae loco
aut diei: similiter et lectiones interpositae et orationes.
2. Et
iam cum coeperit esse hora undecima, legitur ille locus de
euangelio, ubi infantes cum ramis uel palmis occurrerunt
Domino dicentes: Benedictus, qui uenit in nomine Domini.
Et statim leuat se episcopus et omnis populus, porro inde de
summo monte Oliueti totum pedibus itur. Nam totus populus ante ipsum cum ymnis uel antiphonis
respondentes semper: Benedictus, qui uenit in nomine Domini.
3. Et quotquot sunt
infantes in hisdem locis, usque etiam qui pedibus
ambulare non possunt, quia teneri sunt, in collo illos parentes
sui tenent, omnes ramos tenentes alii palmarum, alii oliuarum; et sic deducetur episcopus in eo typo,
quo tunc Dominus deductus est.
4. Et de summo monte
usque ad ciuitatem et inde ad Anastase per totam ciuitatem totum pedibus
omnes, sed et si quae matrone sunt aut si qui domini, sic deducunt episcopum respondentes et sic
lente et lente, ne lassetur populus, porro iam sera peruenitur ad Anastase. Ubi cum
uentum fuerit, quamlibet sero sit, tamen fit lucernare, fit
denuo oratio ad Crucem et dimittitur populus.
XXXII. 1. Item alia die,
id est secunda feria, aguntur,
quae consuetudinis sunt de pullo primo agi usque ad mane
ad Anastase, similiter et ad tertia et ad sexta aguntur ea,
quae totis quadragesimis. Ad nona autem omnes in ecclesia
maiore, id est ad Martyrium, colligent se et ibi usque ad horam primam noctis semper ymni et
antiphonae dicuntur; lectiones etiam aptae diei et loco leguntur; interpositae semper
orationes.
2. Lucernarium etiam
agitur ibi, cum ceperit
hora esse; sic est ergo, ut nocte etiam fiat missa ad Martyrium. Ubi cum factum fuerit missa, inde
cum ymnis ad Anastase ducitur episcopus. In quo autem ingressus fuerit in Anastase, dicitur unus
ymnus, fit oratio, benedicuntur cathecumini, item fideles,
et fit missa.
XXXIII. 1. Item tertia
feria similiter omnia fiunt sicut
secunda feria. Illud solum additur tertia feria, quod nocte
sera, posteaquam missa facta fuerit ad Martyrium et itum
fuerit ad Anastase et denuo in Anastase missa facta fuerit,
omnes illa hora noctu uadent in ecclesia, quae est in monte
Eleona.
2. In qua
ecclesia cum uentum fuerit, intrat episcopus intra spelunca, in qua spelunca solebat Dominus docere
discipulos, et accipit codicem euangelii, et stans ipse episcopus leget uerba Domini, quae scripta sunt
in euangelio in
cata Matheo, id est ubi dicit: Videte, ne quis uos seducat. Et
omnem ipsam allocutionem perleget episcopus. At ubi autem
illa perlegerit, fit oratio, benedicuntur cathecumini, item et
fideles, fit missa et reuertuntur a monte unusquisque ad
domum suam satis sera iam nocte.
XXXIV. Item quarta
feria aguntur omnia per tota die
a pullo primo sicut secunda feria et tertia feria, sed posteaquam missa facta fuerit nocte ad
Martyrium et deductus fuerit episcopus cum ymnis ad Anastase, statim intrat episcopus in spelunca,
quae est in Anastase, et stat intra cancellos;
presbyter autem ante cancellum stat et accipit euangelium
et legit illum locum, ubi Iudas Scariothes hiuit ad Iudeos,
definiuit, quid ei darent, ut traderet Dominum. Qui locus at
ubi lectus fuerit, tantus rugitus et mugitus est totius populi,
ut nullus sit, qui moueri non possit in lacrimis in ea hora.
Postmodum fit oratio, benedicuntur cathecumini, postmodum fideles, et fit missa.
XXXV. 1. Item quinta
feria aguntur ea de pullo primo,
quae consuetudinis est usque ad mane ad Anastase; similiter
ad tertia et ad sexta. Octaua autem hora iuxta consuetudinem ad Martyrium colliget se omnis
populus, propterea autem
temporius quam ceteris diebus, quia citius missa fieri necesse
est. Itaque ergo collecto omni populo aguntur, quae agenda
sunt; fit ipsa die oblatio ad Martyrium et facitur missa hora
forsitan decima ibidem. Antea autem quam fiat missa, mittet
uocem archidiaconus et dicet: 'Hora prima noctis omnes in
ecclesia, quae est in Eleona, conueniamus, quoniam maximus
labor nobis instat hodie nocte ista'.
2. Facta ergo missa
Martyrii uenitur post Crucem, dicitur ibi unus ymnus tantum,
fit oratio et offeret episcopus ibi oblationem et communicant
omnes. Excepta enim ipsa die una per totum annum nunquam offeritur post Crucem nisi ipsa die
tantum. Facta ergo
et ibi missa itur ad Anastase, fit oratio, benedicuntur iuxta
consuetudinem cathecumini et sic fideles et fit missa. Et sic
unusquisque festinat reuerti in domum suam, ut manducet,
quia statim ut manducauerint, omnes uadent in Eleona in
ecclesia ea, in qua est spelunca, in qua ipsa die Dominus cum
apostolis fuit.
3. Et ibi usque ad hora
noctis forsitan quinta semper aut ymni aut antiphonae apte diei et loco, similiter et lectiones
dicuntur; interpositae orationes fiunt; loca
etiam ea de euangelio leguntur, in quibus Dominus allocutus
est discipulos eadem die sedens in eadem spelunca, quae in
ipsa ecclesia est.
4. Et inde iam hora noctis
forsitan sexta
itur susu in Imbomon cum ymnis in eo loco, unde ascendit
Dominus in caelis. Et ibi denuo similiter lectiones et ymni
et antiphonae aptae diei dicuntur; orationes etiam ipsae quecumque fiunt, quas dicet episcopus,
semper et diei et loco
aptas dicet.
XXXVI. 1. Ac sic ergo
cum ceperit esse pullorum cantus, descenditur de Imbomon cum ymnis et acceditur eodem
loco, ubi orauit Dominus, sicut scriptum est in euangelio:
Et accessit quantum iactum lapidis et orauit et cetera. In eo
enim loco ecclesia est elegans. Ingreditur ibi episcopus et
omnis populus, dicitur ibi oratio apta loco et diei, dicitur
etiam unus ymnus aptus et legitur ipse locus de euangelio,
ubi dixit discipulis suis: Vigilate, ne intretis in temptationem.
Et omnis ipse locus perlegitur ibi et fit denuo oratio.
2. Et
iam inde cum ymnis usque ad minimus infans in Gessamani
pedibus cum episcopo descendent, ubi prae iam magna turba
multitudinis et fatigati de uigiliis et ieiuniis cotidianis lassi,
quia tam magnum montem necesse habent descendere, lente
et lente cum ymnis uenitur in Gessamani. Candelae autem
ecclesiasticae super ducente paratae sunt propter lumen omni
populo.
3. Cum ergo peruentum
fuerit in Gessamani, fit
primum oratio apta, sic dicitur ymnus; item legitur ille locus
de euangelio, ubi comprehensus est Dominus. Qui locus ad
quod lectus fuerit, tantus rugitus et mugitus totius populi
est cum fietu, ut forsitan porro ad ciuitatem gemitus populi
omnis auditus sit. Et iam ex illa hora hitur ad ciuitatem pedibus cum ymnis, peruenitur ad portam ea
hora, qua incipit
quasi homo hominem cognoscere; inde totum per mediam
ciuitatem omnes usque ad unum, maiores atque minores,
diuites, pauperes, toti ibi parati, specialiter illa die nullus
recedit a uigiliis usque in mane. Sic deducitur episcopus a
Gessemani usque ad portam et inde per totam ciuitate usque
ad Crucem.
4. Ante Crucem autem at
ubi uentum fuerit,
iam lux quasi clara incipit esse. Ibi denuo legitur ille locus
de euangelio, ubi adducitur Dominus ad Pilatum, et omnia,
quaecumque scripta sunt Pilatum ad Dominum dixisse aut
ad Iudeos, totum legitur.
5. Postmodum autem
alloquitur
episcopus populum confortans eos, quoniam et tota nocte
laborauerint et adhuc laboraturi sint ipsa die, ut non lassentur, sed habeant spem in Deo, qui eis pro
eo labore maiorem
mercedem redditurus sit. Et sic confortans eos, ut potest ipse,
alloquens dicit eis: 'Ite interim nunc unusquisque ad domumcellas uestras, sedete uobis et modico, et
ad horam prope
secundam diei omnes parati estote hic, ut de ea hora usque
ad sextam sanctum lignum crucis possitis uidere ad salutem
sibi unusquisque nostrum credens profuturum. De hora enim
sexta denuo necesse habemus hic omnes conuenire in isto loco,
id est ante Crucem, ut lectionibus et orationibus usque ad
noctem operam demus'.
XXXVII. 1. Post hoc
ergo missa facta de Cruce, id est
antequam sol procedat, statim unusquisque animosi uadent
in Syon orare ad columnam illam, ad quem flagellatus est
Dominus. Inde reuersi sedent modice in domibus suis et statim toti parati sunt. Et sic ponitur
cathedra episcopo in Golgotha post Crucem, quae stat nunc; residet episcopus in cathedra; ponitur
ante eum mensa sublinteata; stant in giro
mensa diacones et affertur loculus argenteus deauratus, in
quo est lignum sanctum crucis, aperitur et profertur, ponitur
in mensa tam lignum crucis quam titulus.
2. Cum ergo
positum fuerit in mensa, episcopus sedens de manibus suis
summitates de ligno sancto premet, diacones autem, qui in
giro stant, custodent. Hoc autem propterea sic custoditur,
quia consuetudo est, ut unus et unus omnis populus ueniens,
tam fideles quam cathecumini, acclinantes se ad mensam
osculentur sanctum lignum et pertranseant. Et quoniam nescio quando dicitur quidam fixisse morsum
et furasse de sancto
ligno, ideo nunc a diaconibus, qui in giro stant, sic custoditur,
ne qui ueniens audeat denuo sic facere.
3. Ac sic ergo omnis
populus transit unus et unus toti acclinantes se, primum
de fronte, sic de oculis tangentes crucem et titulum, et sic
osculantes crucem pertranseunt, manum autem nemo mittit
ad tangendum. At ubi autem osculati fuerint crucem, pertransierint, stat diaconus, tenet anulum
Salomonis et cornu
illud, de quo reges unguebantur. Osculantur et cornu, attendunt et anulum [........] minus secunda
[........] usque
ad horam sextam omnis populus transit, per unum ostium
intrans, per alterum [per alterum] perexiens, quoniam hoc
in eo loco fit, in quo pridie, id est quinta feria, oblatio facta
est.
4. At ubi autem sexta hora
se fecerit, sic itur ante
Crucem, siue pluuia siue estus sit, quia ipse locus subdiuanus
est, id est quasi atrium ualde grandem et pulchrum satis,
quod est inter Cruce et Anastase. Ibi ergo omnis populus se
colliget, ita ut nec aperiri possit.
5. Episcopo autem
cathedra ponitur ante Cruce, et de sexta usque ad nona aliud nichil
fit nisi leguntur lectiones sic: id est ita legitur primum de
psalmis, ubicumque de passione dixit; legitur et de apostolo
siue de epistolis apostolorum uel de actionibus, ubicumque
de passione Domini dixerunt: nec non et de euangeliis leguntur loca, ubi patitur; item legitur de
prophetis, ubi passurum
Dominum dixerunt; item legitur de euangeliis, ubi passionem
dicit.
6. Ac sic ab hora sexta
usque ad horam nonam semper sic leguntur lectiones aut dicuntur ymni, ut ostendatur
omni populo, quia, quicquid dixerunt prophetae futurum de
passione Domini, ostendatur tam per euangelia quam etiam
per apostolorum scripturas factum esse. Et sic per illas tres
horas docetur populus omnis nichil factum esse, quod non
prius dictum sit, et nichil dictum esse, quod non totum completum sit. Semper autem interponuntur
orationes, quae
orationes et ipsae apte diei sunt.
7. Ad singulas autem
lectiones et orationes tantus affectus et gemitus totius populi
est, ut mirum sit; nam nullus est neque maior neque minor,
qui non illa die illis tribus horis tantum ploret, quantum nec
extimari potest, Dominum pro nobis ea passum fuisse. Post
hoc cum coeperit se iam hora nona facere, legitur iam ille
locus de euangelio cata Iohannem, ubi reddidit spiritum;
quo lecto iam fit oratio et missa.
8. At ubi autem missa
facta fuerit de ante Cruce, statim omnes in ecclesia maiore
ad Martyrium [procedunt et] aguntur ea, quae per ipsas septimana de hora nona, qua ad Martyrium
conuenitur, consueuerunt agi usque ad sero per ipsa septimana. Missa autem facta
de Martyrium uenitur ad Anastase. Et ibi cum uentum fuerit,
legitur ille locus de euangelio, ubi petit corpus Domini Ioseph
a Pilato, ponet illud in sepulcro nouo. Hoc autem lecto fit
oratio, benedicuntur cathecumini, sic [fideles ac sic] fit missa.
9. Ipsa autem die non
mittitur uox, ut peruigiletur ad Anastase, quoniam scit populum fatigatum esse; sed consuetudo
est, ut peruigiletur ibi. Ac sic qui uult de populo, immo qui
possunt, uigilant; qui autem non possunt, non uigilant ibi
usque in mane, clerici autem uigilant ibi, id est qui aut fortiores sunt aut iuueniores; et tota nocte
dicuntur ibi ymni et
antiphonae usque ad mane. Maxima autem turba peruigilant
alii de sera, alii de media nocte, qui ut possunt.
XXXVIII. 1. Sabbato
autem alia die iuxta consuetudinem fit ad tertia, item fit ad sexta; ad nonam autem iam non
fit sabbato, sed parantur uigiliae paschales in ecclesia maiore,
id est in Martyrium. Uigiliae autem paschales sic fiunt, quemadmodum ad nos; hoc solum hic
amplius fit, quod infantes,
cum baptidiati fuerint et uestiti, quemadmodum exient de
fonte, simul cum episcopo primum ad Anastase ducuntur.
2. Intrat episcopus intro
cancellos Anastasis, dicutur unus
ymnus, et sic facit orationem episcopus pro eis, et sic uenit
ad ecclesiam maiorem cum eis, ubi iuxta consuetudinem omnis populus uigilat. Aguntur ibi, quae
consuetudinis est
etiam et aput nos, et facta oblatione fit missa. Et post facta
missa uigiliarum in ecclesia maiore statim cum ymnis uenitur
ad Anastase et ibi denuo legitur ille locus euangelii resurrectionis, fit oratio et denuo ibi offeret
episcopus; sed totum ad
momentum fit propter populum, ne diutius tardetur, et sic
iam dimittetur populus. Ea autem hora fit missa uigiliarum
ipsa die, qua hora et aput nos.
XXXIX. 1. Octo autem
illi dies paschales sic attenduntur, quemadmodum et ad nos, et ordine suo fiunt missae per
octo dies paschales, sicut et ubique fit per pascha usque ad
octauas. Hic autem ipse ornatus est et ipsa compositio et per
octo dies paschae, quae et per epiphania, tam in ecclesia
maiore quam ad Anastase aut ad Crucem uel in Eleona, sed
et in Bethleem nec non etiam in Lazariu uel ubique, quia dies
paschales sunt.
2. Proceditur autem ipsa
die dominica prima in ecclesia maiore, id est ad Martyrium, et secunda feria
et tertia feria, ubi ita tamen ut semper missa facta de Martyrio ad Anastase ueniatur cum ymnis.
Quarta feria autem in
Eleona proceditur, quinta feria ad Anastase, sexta feria in
Syon, sabbato ante Cruce, dominica autem die, id est octauis,
denuo in ecclesia maiore, id est ad Martyrium.
3. Ipsis
autem octo diebus paschalibus cotidie post prandium episcopus cum omni clero et omnibus
infantibus, id est qui baptidiati fuerint, et omnibus, qui aputactitae sunt uiri ac feminae, nec non
etiam et de plebe quanti uolunt, in Eleona ascendent. Dicuntur ymni, fiunt orationes tam in ecclesia,
quae in
Eleona est, in qua est spelunca, in qua docebat Iesus discipulos, tam etiam in Imbomon, id est in eo
loco, de quo Dominus ascendit in caelis.
4. Et posteaquam dicti
fuerint psalmi et oratio facta fuerit, inde usque ad Anastase cum ymnis
descenditur hora lucernae: hoc per totos octo dies fit. Sane
dominica die per pascha post missa lucernarii, id est de
Anastase, omnis populus episcopum cum ymnis in Syon ducet.
5. Ubi cum uentum fuerit,
dicuntur ymni apti diei et loco,
fit oratio et legitur ille locus de euangelio, ubi eadem die
Dominus in eodem loco, ubi ipsa ecclesia nunc in Syon est,
clausis ostiis ingressus est discipulis, id est quando tunc unus
ex discipulis ibi non erat, id est Thomas, qua reuersus est
et dicentibus ei aliis apostolis, quia Dominum uidissent, ille
dixit: Non credo, nisi uidero. Hoc lecto fit denuo oratio,
benedicuntur cathecumini, item fideles, et reuertuntur unusquisque ad domum suam sera hora
forsitan noctis secunda.
XL. 1. Item octauis
paschae, id est die dominica, statim
post sexta omnis populus cum episcopo ad Eleona ascendit;
primum in ecclesia, quae ibi est, aliquandiu sedetur; dicuntur
ymni, dicuntur antiphonae aptae diei et loco, fiunt orationes
similiter aptae diei et loco. Denuo inde cum ymnis itur in
Imbomon susu, similiter et ibi ea aguntur, quae et illic. Et
cum ceperit hora esse, iam omnis populus et omnes aputactite deducunt episcopum cum ymnis usque
ad Anastase. Ea
autem hora peruenitur ad Anastase, qua lucernarium fieri
solet.
2. Fit ergo lucernarium
tam ad Anastase quam ad
Crucem, et inde omnis populus usque ad unum cum ymnis
ducunt episcopum usque ad Syon. Ubi cum uentum fuerit,
similiter dicuntur ymni apti loco et diei, legitur denuo et ille
locus de euangelio, ubi octauis paschae ingressus est Dominus,
ubi erant discipuli, et arguet Thomam, quare incredulus fuisset. Et tunc omnis ipsa lectio perlegitur;
postmodum fit
oratio; benedictis cathecuminis quam fidelibus iuxta consuetudinem reuertuntur unusquisque ad
domum suam similiter
ut die dominica paschae hora noctis secunda.
XLI. A pascha autem usque ad
quinquagesima, id est
pentecosten, hic penitus nemo ieiunat, nec ipsi aputactitae
qui sunt. Nam semper ipsos dies sicut toto anno ita ad Anastase de pullo primo usque ad mane
consuetudinaria aguntur,
similiter et ad sexta et ad lucernare. Dominicis autem diebus
semper in Martyrio, id est in ecclesia maiore, proceditur iuxta
consuetudinem et inde itur ad Anastase cum ymnis. Quarta
feria autem et sexta feria, quoniam ipsis diebus penitus nemo
ieiunat, in Syon proceditur, sed mane; fit missa ordine suo.
XLII. Die autem
quadragesimarum post pascha, id est
quinta feria, pridie omnes post sexta, id est quarta feria, in
Bethleem uadunt propter uigilias celebrandas. Fiunt autem
uigiliae in ecclesia in Bethleem, in qua ecclesia spelunca est,
ubi natus est Dominus. Alia die autem, id est quinta feria
quadragesimarum, celebratur missa ordine suo, ita ut et presbyteri et episcopus praedicent dicentes
apte diei et loco; et
postmodum sera reuertuntur unusquisque in Ierusolima.
XLIII. 1. Quinquagesimarum
autem die, id est dominica,
qua die maximus labor est populo, aguntur omnia sic de pullo
quidem primo iuxta consuetudinem: uigilatur in Anastase,
ut legat episcopus locum illum euangelii, qui semper dominica die legitur, id est resurrectionem
Domini; et postmodum
sic ea aguntur in Anastase, quae consuetudinaria sunt, sicut
toto anno.
2. Cum autem mane
factum fuerit, procedit
omnis populus in ecclesia maiore, id est ad Martyrium, aguntur etiam omnia, quae consuetudinaria
sunt agi; praedicant
presbyteri, postmodum episcopus, aguntur omnia legitima,
id est offertur iuxta consuetudinem, qua dominica die consueuit fieri; sed eadem adceleratur missa in
Martyrium, ut
ante hora tertia fiat. Quemadmodum enim missa facta fuerit
ad Martyrium, omnis populus usque ad unum cum ymnis
ducent episcopum in Syon, sed 3. Ubi cum uentum fuerit,
legitur ille locus de actus
apostolorum, ubi descendit spiritus, ut omnes linguae intellegerent, quae dicebantur; postmodum fit
ordine suo missa.
Nam presbyteri de hoc ipsud, quod lectum est, quia ipse est
locus in Syon, alia modo ecclesia est, ubi quondam post passionem Domini collecta erat multitudo
cum apostolis, qua
hoc factum est, ut superius diximus, legunt ibi de actibus
apostolorum. Postmodum fit ordine suo missa, offertur et ibi,
et iam ut dimittatur populus, mittit uocem archidiaconus et
dicet: 'Hodie statim post sexta omnes in Eleona parati simus
[in] Inbomon'.
4. Reuertitur ergo omnis
populus unusquisque in domum suam resumere se, et statim post prandium ascenditur mons Oliueti,
id est in Eleona, unusquisque
quomodo potest, ita ut nullus christianus remaneat in ciuitate, qui non omnes uadent.
5. Quemadmodum ergo
subitum fuerit in monte oliueti, id est in Eleona, primum itur in
Imbomon, id est in eo loco, unde ascendit Dominus in caelis,
et ibi sedet episcopus et presbyteri, sed et omnis populus,
leguntur ibi lectiones, dicuntur interposite ymni, dicuntur et
antiphonae aptae diei ipsi et loco; orationes etiam, quae interponuntur, semper tales pronuntiationes
habent, ut et diei
et loco conueniunt. Legitur etiam et ille locus de euangelio,
ubi dicit de ascensu Domini; legitur et denuo de actus apostolorum, ubi dicit de ascensu Domini in
celis post resurrectionem.
6. Cum autem hoc factum
fuerit, benedicuntur
cathecumini, sic fideles, et hora iam nona descenditur inde
et cum ymnis itur ad illam ecclesiam, quae et ipsa in Eleona
est, id est in qua spelunca sedens docebat Dominus apostolos.
Ibi autem cum uentum fuerit, iam est hora plus decima; fit
ibi lucernare, fit oratio, benedicuntur cathecumini et sic fideles. Et iam inde descenditur cum ymnis,
omnis populus usque
ad unum toti cum episcopo ymnos dicentes uel antiphonas
aptas diei ipsi; sic uenitur lente et lente usque ad Martyrium.
7. Cum autem peruenitur
ad portam ciuitatis, iam nox est et
occurrent candele ecclesiasticae uel ducente propter populo.
De porta autem, quoniam satis est usque ad ecclesia maiore
id est ad Martirium, porro hora noctis forsitan secunda peruenitur, quia lente et lente itur totum pro
populo, ne fatigentur
pedibus. Et apertis baluis maioribus, quae sunt de quintana
parte, omnis populus intrat in Martyrium cum ymnis et episcopo. Ingressi autem in ecclesia dicuntur
ymni, fit oratio,
benedicuntur cathecumini et sic fideles; et inde denuo cum
ymnis itur ad Anastase.
8. Similiter ad Anastase
cum uentum fuerit, dicuntur ymni seu antiphone, fit oratio, benedicuntur cathecumini, sic fideles;
similiter fit et ad Crucem.
Et denuo inde omnis populus christianus usque ad unum
cum ymnis ducunt episcopum usque ad Syon.
9. Ubi cum
uentum fuerit, leguntur lectiones aptae, dicuntur psalmi uel
antiphone, fit oratio, benedicuntur cathecumini et sic fideles,
et fit missa. Missa autem facta accedunt omnes ad manum
episcopi et sic reuertuntur unusquisque ad domum suam hora
noctis forsitan media. Ac sic ergo maximus labor in ea die
suffertur, quoniam de pullo primo uigilatum est ad Anastase
et inde per tota die nunquam cessatum est; et sic omnia, quae
celebrantur, protrahuntur, ut nocte media post missa, quae
facta fuerit in Sion, omnes ad domos suas reuertantur.
XLIV. 1. Iam autem de alia
die quinquagesimarum omnes ieiunant iuxta consuetudinem sicut toto anno, qui prout
potest, excepta die sabbati et dominica, qua nunquam ieiunatur in hisdem locis. Etiam postmodum
ceteris diebus ita
singula aguntur ut toto anno, id est semper de pullo primo
ad Anastase uigiletur.
2. Nam si dominica dies
est, primum leget de pullo primo episcopus euangelium iuxta consuetudinem intro Anastase locum
resurrectionis Domini, qui
semper dominica die legitur, et postmodum ymni seu antiphone usque ad lucem dicuntur in
Anastase. Si autem dominica dies non est, tantum quod ymni uel antiphone similiter
de pullo primo usque ad lucem dicuntur in Anastase.
3. Aputactitae omnes
uadent, de plebe autem qui quomodo possunt
uadent, clerici autem cotidie uicibus uadent de pullo primo;
episcopus autem albescente uadet semper, ut missa fiat matutina, cum omnibus clericis excepta
dominica die, quia necesse est illum de pullo primo ire, ut euangelium legat in
Anastase. Denuo ad horam sextam aguntur, quae consuetudinaria sunt, in Anastase, similiter et ad
nona, similiter et ad
lucernare iuxta consuetudinem, quam consueuit toto anno
fieri. Quarta autem et sexta feria semper nona in Syon fit
iuxta consuetudinem.
XLV. 1. Et illud etiam
scribere debui, quemadmodum docentur hi, qui baptidiantur per pascha. Nam qui dat nomen
suum, ante diem quadragesimarum dat, et omnium nomina
annotat presbyter, hoc est ante illas octo septimanas, quibus
dixi hic attendi quadragesimas.
2. Cum autem annotauerit
omnium nomina presbyter, postmodum alia die de quadragesimis, id est qua inchoantur octo
ebdomadae, ponitur
episcopo cathedra media ecclesia maiore, id est ad Martyrium, sedent hinc et inde presbyteri in
cathedris et stant
clerici omnes. Et sic adducuntur unus et unus conpetens; si
uiri sunt, cum patribus suis ueniunt, si autem feminae, cum
matribus suis.
3. Et sic singulariter
interrogat episcopus
uicinos eius, qui intrauit, dicens: 'Si bonae uitae est hic, si
parentibus deferet, si ebriacus non est aut uanus?' et singula uitia, quae sunt tamen grauiora in
homine, requiret.
4. Et si probauerit sine
reprehensione esse de his omnibus,
quibus requisiuit praesentibus testibus, annotat ipse manu
sua nomen illius. Si autem in aliquo accusatur, iubet illum
foras exire dicens: 'Emendet se et, cum emendauerit se, tunc
accedet ad lauacrum'. Sic de uiris, sic de mulieribus requirens
dicit. Si quis autem peregrinus est, nisi testimonia habuerit,
qui eum nouerint, non tam facile accedet ad baptismum.
XLVI. 1. Hoc autem, dominae
sorores, ne extimaretis
sine ratione fieri, scribere debui. Consuetudo est enim hic
talis, ut qui accedunt ad baptismum per ipsos dies quadraginta, quibus ieiunatur, primum mature a
clericis exorcizentur, mox missa facta fuerit de Anastase matutina. Et statim
ponitur cathedra episcopo ad Martyrium in ecclesia maiore,
et sedent omnes in giro prope episcopo, qui baptidiandi sunt
tam uiri quam mulieres, stant etiam loco patres uel matres,
nec non etiam qui uolunt audire de plebe omnes intrant et
sedent, sed fideles.
2. Cathecuminus autem ibi
non intrat
tunc, qua episcopus docet illos legem, id est sic: inchoans a
Genese per illos dies quadraginta percurret omnes scripturas,
primum exponens carnaliter et sic illud soluens spiritualiter.
Nec non etiam et de resurrectione, similiter et de fide omnia
docentur per illos dies; hoc autem cathecisis appellatur.
3. Et iam quando
completae fuerint septimanae quinque, a
quo docentur, tunc accipient simbolum; cuius simboli rationem similiter sicut omnium scripturarum
ratione exponet eis
singulorum sermonum primum carnaliter et sic spiritualiter,
ita et simbolum exponet. Ac sic est, ut in hisdem locis omnes
fideles sequanltur scripturas, quando leguntur in ecclesia,
quia omnes docentur per illos dies quadraginta, id est ab hora
prima usque ad horam tertiam, quoniam per tres horas fit
cathecisin.
4. Deus autem scit,
dominae sorores, quoniam
maiores uoces sunt fidelium, qui ad audiendum intrant in
cathecisen, ad ea, quae dicuntur uel exponuntur per episcopum, quam quando sedet et praedicat in
ecclesia ad singula,
quae taliter exponuntur. Missa autem facta cathecisis hora
iam tertia statim inde cum ymnis ducitur episcopus ad Anastase et fit missa ad tertia; ac sic tribus
horis docentur ad die
per septimanas septem. octaua cnim septimana quadragesimarum, id est quae appellatur septimana
maior, iam non
uacat eos doceri, ut impleantur ea, quae superius 5. Cum autem iam
transierint septem septimanae,
superat illa una septimana paschalis, quam hic appellant septimana maior, iam tunc uenit episcopus
mane in ecclesia maiore ad Martyrium. Retro in absida post altarium ponitur
cathedra episcopo, et ibi unus et unus uadet, uiri cum patre
suo aut mulier cum matre sua, et reddet simbolum episcopo.
6. Reddito autem simbolo
episcopo alloquitur omnes episcopus et dicet: 'Per istas septem septimanas legem omnem
edocti estis scripturarum nec non etiam de fide audistis; alldistis etiam et de resurrectione carnis, sed
et simboli omnem
rationem, ut potuistis tamen adhuc cathecumini audire: uerba autem, quae sunt misterii altioris, id est
ipsius baptismi,
quia adhuc cathecumini, audire non potestis. Et ne extimetis
aliquid sine ratione fieri, cum in nomine Dei baptidiati fueritis, per octo dies paschales post missa
facta de ecclesia in
Anastase audietis: quia adhuc cathecumini estis, misteri
Dei secretiora dici uobis non possunt'.
XLVII. 1. Post autem uenerint
dies paschae, per illos
octo dies, id est a pascha usque ad octauas, quemadmodum
missa facta fuerit de ecclesia, et itur cum ymnis ad Anastase,
mox fit oratio, benedicuntur fideles, et stat episcopus incumbens in cancello interiore, qui est in
spelunca Anastasis, et
exponet omnia, quae aguntur in baptismo.
2. Illa enim
hora cathecuminus nullus accedet ad Anastase; tantum neofiti et fideles, qui uolunt audire misteria,
in Anastase intrant.
Clauduntur autem ostia, ne qui cathecuminus se dirigat. Disputante autem episcopo singula et
narrante tante uoces sunt
collaudantium, ut porro foras ecclesia audiantur uoces eorum.
Vere enim ita misteria omnia absoluet, ut nullus non possit
commoueri ad ea, quae audit sic exponi.
3. Et quoniam in
ea prouincia pars populi et grece et siriste nouit, pars etiam
alia per se grece, aliqua etiam pars tantum siriste, itaque quoniam episcopus, licet siriste nouerit,
tamen semper grece loquitur et nunquam siriste: itaque ergo stat semper presbyter,
qui episcopo grece dicente siriste interpretatur, ut omnes
audiant [ut omnes audiant] quae exponuntur.
4. Lectiones etiam,
quecumque in ecclesia leguntur, quia necesse est
grece legi, semper stat, qui siriste interpretatur propter populum, ut semper discant. Sane quicumque
hic latini sunt, id
est qui nec siriste nec grece nouerunt, ne contristentur, et
ipsis exponitur eis, quia sunt alii fratres et sorores grecolatini, qui latine exponunt eis.
5. Illud autem hic ante
omnia
ualde gratum fit et ualde admirabile, ut semper tam ymni
quam antiphonae et lectiones nec non etiam et orationes,
quas dicet episcopus, tales pronuntiationes habeant, ut et
diei, qui celebratur, et loco, in quo agitur, aptae et conuenientes sint semper.
XLVIII. 1.
Item dies enceniarum appellantur, quando
sancta ecclesia, quae in Golgotha est, quam Martyrium uocant, consecrata est Deo; sed et sancta
ecclesia, quae est ad
Anastase, id est iIl eo loco, ubi Dominus resurrexit post passionem, ea die et ipsa consecrata est Deo.
Harum ergo ecclesiarum sanctarum encenia cum summo honore celebrantur
quoniam crux Domini inventa est ipsa die.
2. Et ideo propter hoc ita
ordinatum est, ut quando primum sanctae ecclesiae suprascriptae consecrabantur, ea dies esset, qua
crux
Domini fuerat inuenta, ut simul omni laetitia eadem die celebrarentur. Et hoc per scripturas sanctas
inuenitur, quod ea
dies sit enceniarum, qua et sanctus Salomon consummata
domo Dei, quam edificauerat, steterit ante altarium Dei et
orauerit, sicut scriptum est in libris Paralipomenon.
XLIX. 1. Hi ergo dies
enceniarum cum uenerint, octo
diebus attenduntur. Nam ante plurimos dies incipiunt se
undique colligere turbae non solum monachorum uel aputactitum de diuersis prouinciis, id est tam de
Mesopotamia uel
Syria uel de Egypto aut Thebaida, ubi plurimi monazontes
sunt, sed et de diuersis omnibus locis uel prouinciis; nullus
est enim, qui non se eadem die in Ierusolima tendat ad tan-
tam laetitiam et tam honorabiles dies; seculares autem tam
uiri quam feminae fideli animo propter diem sanctum similiter se de omnibus prouinciis isdem
diebus Ierusolima colligunt.
2. Episcopi autem, quando
parui fuerint, hisdem diebus Ierusolima plus quadraginta aut quinquaginta sunt; et
cum illis ueniunt multi clerici sui. Et (quid plura?) putat se
maximum peccatum incurrisse, qui in hisdem diebus tante
sollennitati inter non fuerit, si tamen nulla necessitas contraria fuerit, que hominem a bono proposito
retinet.
3. His
ergo diebus enceniarum ipse ornatus omnium ecclesiarum est,
qui et per pascha uel per epiphania, et ita per singulos dies
diuersis locis sanctis proceditur ut per pascha uel epiphania.
Nam prima et secunda die in ecclesia maiore, quae appellatur
Martyrium, proceditur. Item tertia die in Eleona, id est in
ecclesia, quae est in ipso monte, a quo ascendit Dominus in
caelis post passionem, intra qua ecclesia est spelunca illa, in
qua docebat Dominus apostolos in monte Oliueti. Quarta autem die...